Patron

Adam Naruszewicz (poeta, historyk) był jedną z najwybitniejszych postaci polskiego oświecenia. Należał do ludzi, którzy wybili się dzięki talentom, wykształceniu i walorom umysłowym. Eks- jezuita, biskup, senator, tłumacz dzieł starożytnych, poeta, przyjaciel króla, a przede wszystkim historyk zapewnił sobie trwałe miejsce w pamięci narodu i społeczności Janowa Podlaskiego, który stał się miejscem wiecznego spoczynku poety.

Adam Tadeusz Stanisław Naruszewicz urodził się 20 października 1733 roku w zaścianku koło Tahiszyna, w Pińszczyźnie. Ojciec Jerzy Naruszewicz, łowczy, matka Paulina Abrahamowiczówna. Rodzina wywodziła się ze szlachty litewskiej, lecz mocno podupadłej. Dzięki jezuitom w kolegium w Pińsku zdobył gruntowne wykształcenie, a przez cały okres nauki był wzorowym uczniem. Na początku 1748 roku Adam Naruszewicz, spełniając wolę przełożonych zakonu, przybył do Wilna, aby kontynuować nauki w tamtejszej Akademii. Przez trzy lata zdobywał wiedzę jako słuchacz filozofii, logiki, psychologii, etyki, matematyki i fizyki. W czasie studiów zdobył uznanie jako pilny i dociekliwy pisarz, jego sumienność dostrzegł też Michał Fryderyk Czartoryski, który stał się mecenasem dalszych studiów Naruszewicza. Adam Naruszewicz wyjechał z Polski do Francji w 1758 roku, gdzie rozpoczął studia teologiczne. Podczas pobytu we Francji opanował biegle język francuski i włoski oraz ponownie wysunął się na czoło najlepszych studentów. Po powrocie w 1762 roku podjął obowiązki profesora poetyki i wymowy oraz historii i geografii w Collegium Nobilium na Starym Mieście w Warszawie, a także na prośbę Adama Kazimierza Czartoryskiego rozpoczął wykłady z historii w Szkole Rycerskiej. Naruszewicz świeci tryumfy jako pedagog i wychowawca, poszerza się  krąg jego znajomych, wśród nich jest osoba samego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Z biegiem czasu narodziła się przyjaźń, która była wyrazem wdzięczności składanej hojnemu mecenasowi przez Naruszewicza. Kariera przyszłego biskupa rozwijała się prężnie, został on redaktorem „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych ze sławnych wieku tego autorów zebranych”. Było to pierwsze w Polsce pismo literackie, które miało wyrażać nowe postulaty oświeceniowe. W tym też czasie Naruszewicz został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk Kilku, które było rojalistyczne i miało być adwersarzem zwolenników Wettina. W kolejnych latach dołączył do uczestników obiadów czwartkowych. Historia spotkań w Łazienkach warszawskich sięga 1770 roku, gdzie zbierali się poeci, uczeni, artyści, ażeby w swobodnej towarzyskiej rozmowie podyskutować o literaturze i sztuce, wysłuchać nowo napisanego utworu. Naruszewicz jako redaktor „Zabaw” bywał częstym gościem, dlatego jego kontakty z królem stały się bardzo bliskie. Król wspomina, że  to jego „Naruch”, nie tylko nadworny poeta, ale przyjaciel, którego za zasługi na polu kultury obdarzył medalem „Merentibus”. Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku był ciosem dla środowiska oświeceniowego w Warszawie, zwłaszcza dla Naruszewicza, który rok później po kasacji zakonu jezuitów został bez środków do życia, gdyż majątek zakonu przejęła Komisja Edukacji Narodowej. Na szczęście wsparcie protektora, króla Stanisława Augusta pozwoliło objąć Naruszewiczowi 1 września 1774 roku funkcję biskupa tytularnego Emaus w biskupstwie smoleńskim. W 1777 roku król wezwał koadiutora smoleńskiego do stolicy, aby spisał dzieje Polski dla potomnych. Naruszewicz stał się badaczem dziejów narodu polskiego, chociaż przychodziło mu to z trudem, pierwszy tom „ Historii narodu polskiego” wyszedł drukiem dopiero po śmierci biskupa. Sam Adam Naruszewicz zdobywał kolejne zaszczyty, od 1781 roku pełnił funkcję pisarza wielkiego litewskiego, sekretarza Rady Nieustającej, po śmierci biskupa Gabriela Wodzińskiego został biskupem smoleńskim i stanął na czele kapituły, wszedł też do senatu. W 1790 roku objął biskupstwo w Łucku na Wołyniu, w drodze na biskupstwo przybył do Janowa Podlaskiego, którym się zachwycił.         W czasie obrad Sejmu Wielkiego 1788- 1792 był zwolennikiem reform ustrojowych, uczestnikiem Klubu Przyjaciół Konstytucji, a po uchwaleniu Konstytucji 3 maja jej wielkim orędownikiem na prowincji. Niestety kończy się to konfederacją, kolejnym rozbiorem, powstaniem Tadeusza Kościuszki i tragicznym zniknięciem Polski z mapy Europy. Na tragedie Polski nałożyły się osobiste problemy biskupa Naruszewicza, tracił siły, serce odmawiało posłuszeństwa. Adam Naruszewicz zmarł 8 lipca 1796 roku w wieku 62 lat. Odszedł piewca oświecenia, pierwsza gwiazda polskiej historiografii, który mówił: „Naród, który traci pamięć, traci byt”.